Aktuelt
Nytt intervju i Årringer-serien: Som gutt var Nils Anders (79) mer redd folk enn dyr
En umerket kalv som han fikk ved fødselen, staket ut kurs for Nils Anders Nilsen Eiras liv. Årringer-intervjuet med den nå pensjonerte reineieren…
Reindriftssamer kan ha pleie- og omsorgsbehov i to kommuner
Reindriftssamer som driver på tradisjonelt vis pendler ofte mellom to hjem: ett der reinflokken beiter vinterstid og ett der de oppholder seg om…
Film om demens og samspill på tre samiske språk
87-årige Inga Anna Karlsen fra Tysfjord medvirker i filmen Demens og samspill. Den foreligger nå med fortellerstemme og undertekster på tre samiske…
Gielas ja kultuvrralaš duogážis lea stuorra mearkkašupmi demeansadivššus. Danne mii čohkket dieđuid ja reaidduid sámegillii dáidda siidduide.
Aldring og helse, ovttas eará resursaásahusaiguin, ráhkada ja heiveha dieđuid ja reaidduid mat leat oaivvilduvvon olbmuide geain lea sámi giella- ja kulturduogáš. Barggu doarju Dearvvašvuođadirektoráhtta, ja dat lea oassin 2020 Demeansaplánas.
Cavgilehpet áinnas materiálaid mat leat ráhkaduvvon doppe gos don barggat, ja maid háliidat juogadit earáiguin dán neahttasiiddus. Mii leat mearridan váldit mielde dárogiel teavsttaid, vai olbmot geat eai leat sámegielagat, álkit sáhttet muitalit ja gaskkustit dieđuid.
Demeansa ja ovttasdoaibman
Filbma muitala iešguđetlágan demeansadávddain ja kultuvrra ja giela mearkkašumis gulahallamis ja ovttasdoaibmamis olbmuin geas lea demeansa. Sámi kulturperspektiiva čalmmustahttojuvvo jearahallamiid bokte ja filmmažiid bokte heivehuvvon aktivitehtaid birra. Lassin olbmuide geain lea demeansa ja sin oapmahaččaide, de dearvvašvuođa- ja fuolahusbálvalusa bargiide lea filbma ávkkálaš reaidun juohkit dieđuid olbmuide geain lea demeansa, ja sin oapmahaččaide. Diehtojuohkinfilbma lea Nasjonalt senter for aldring og helse ráhkadan Dearvvašvuođadirektoráhta gohččuma vuođul, mii lea oassin Demeansaplána 2020 ja Demeansaplána 2025.
Teksten: Davvisámegiella
Teksten: Norsk
Rabasvuohta demeanssa birra
Rabasvuohta demeanssa birra – Diehtojuohkinfilbma demeanssa birra sámi giella- ja kulturperspektiivvain. Filbma muitala iešguđet demeansadávddaid birra, gulahallama ja ovttasdoaibmama birra demeansabuohcci ja muitala vuoigatvuođaid birra dearvvašvuođa- ja fuolahusbálvalusain.
Go vihku demeanssa sámi eamiálbmogis
Go áigu guorahallat kognitiiva massima ja demeanssa sámi eamiálbmogis, de leat ráhkaduvvon sierra ávžžuhusat. Vai duste dohkálaš guorahallama ja buori divššu/čuovvoleami gáibádusaid, de lea dehálaš ahte dearvvašvuođa- ja fuolahusbargiin sámi eamiálbmogiin deaivvadettiin lea máhttu sámi kultuvrra, bearraša fierpmádaga, olbmo áddejumis dearvvašvuođas, dávddas ja divššus.
Nationála fágalaš njuolggadusain demeanssa birra ávžžuhuvvo garrasit ahte olbmuid, geain lea sámi kulturduogáš, ja geain vihkot demeanssa, berre spesialistadearvvašvuođabálvalus guorahallat dalle, go giella, oahppodássi ja/dahje kultuvra heađuštit guorahallama vuođđodearvvašvuođabálvalusas, vaikko vel deattuhuvvo ahte sámi kulturduogáš ii leat sierra eaktu oažžut guorahallama spesialistadearvvašvuođabálvalusas. Fuomáš dulkadárbbu.
Kognitiiva kártenreaiddut MMSE-NR3 ja RUDAS mat leat oassin demeanssa vuođđočielggadeamis, leat jorgaluvvon davvisámegillii.
Gii oaidná mu? – Filbma mánáid várás demeanssa birra
Filbma lea oaivvilduvvon smávit mánáide geain lea eadni, áhčči dahje eará bearašlahttu geas lea demeansa, ja dan sáhttá geavahit diehtojuohkinbarggus. Filbma lea nieiddaža birra gean eadni lea ožžon demeanssa. Nieida muitaladdá jurdagiid mat sáhttet boahtit go nubbi váhnen fáhkka rievdá, ii ge mánná ádde manne. Filmmas su skuolfevávvá «Huske» jeđđe ja veahkeha ja muitala sutnje demeanssa birra.
Filbma gávdno davvi-, mátta ja julevsámegillii ja lea tekstejuvvon.
Diehtojuohkinmateriálat
Dás leat diehtojuohkinmateriálat sámegillii ja dárogillii, mat sáhttet leat áigeguovdilis reaiddut demeansafuolas ja dearvvašvuođa- ja fuollabálvalusain oppalaččat. Cavgil áinnas midjiide materiálaid birra, maid mii sáhttit árvvoštallat juohkit dán siidui.
Sámi pasieanttat ja sin oapmahaččat
– Movttiidahtti ja ávkkálaš gáldut
Dán máhppii leat čohkkejuvvon materiálat maid mii sávvat leat movttiidahttit ja ávkin go deaivvada sámi pasieanttaiguin ja sin oapmahaččaiguin. Materiálat heivejit sihke vuorrasiid- ja demeansafuolahussii ja dearvvašvuođa- ja fuolahusbálvalusaide oppalaččat. Materiálaid lea Aldring og helse čohkken Dearvvašvuođadirektoráhta gohččuma vuođul, ovttas Buhcciidsiidda ja ruoktobálvalusaid ovdánahttinguovddážiin sámi álbmogii Finnmárkkus.
Jus áiggut diŋgot eanet materiálaid, de geavat diŋgonskovi mii lea máhpas.
Fáddágihppagat
Temahefte – Helse- og omsorgstjenester til samiske eldre (Norsk)
Fáddáárka demeanssa birra
Aldring og helse ráhkada iešguđet fáddáárkkaid áigeguovdilis dieđuiguin demeanssa birra. Dieđuid ulbmiljoavkkut leat olbmot geain lea demeansa, oapmahaččat, dearvvašvuođabargit ja eará berošteaddjit. Loga iešguđet fáddáárkkaid dás:
Čálgoteknologalaš čovdosat olbmuide geain lea demeansa
Heivehuvvon birrasat olbmuide geain lea demeansa
Váldeguoddedilálašvuohta – Lobálašvuođafápmudus – Boahtteáiggefápmudus
Aktivitehtagirjjit
Muittátgo, govvasátnegirjji govat speadjalastet smávvadálolaččaid, mearra- ja sáivačáhceguolasteaddjiid eallinbirrasa ja boazo-ealáhusa. Boarraset geahččit besset oahpes govaid mielde muittašišgoahtit iežaset vássán áiggiid. Oahpes reaiddu namma sáhttá ealáskahttit vajálduvvan dáhpahusa ja dasa catnasan sánit sáhttet bohciihit millii. Girji gávdno davvi-, mátta- ja julevsámegillii.
Nordsamisk: https://ovttas.no/nb/girji_muittatgo-husker-du
Sørsamisk: https://ovttas.no/nb/girji_majhtah-goh-husker-du
Lulesamisk: https://ovttas.no/nb/girji_mujta-gus-husker-du
Raporttat
Demeansaplána 2020 (Nordsamisk)
Personer med nedsatt funksjonsevne og samisk bakgrunn – politiske anbefalinger (Svensk)
Filmmat
Demeansa ja ovttasdoaibman – Teksten: Davvisámegiella
Demeansa ja ovttasdoaibman – Teksten: Norsk
Gii oaidná mu? – Filbma mánáid várás demeanssa birra
Eará publikašuvnnat
Kulturtilpasset åndelig omsorg ved livets slutt (Nordsamisk/Norsk)
Mátkeloahpa ovddasmoraš/Omsorg ved livets slutt (Nordsamisk/Norsk)
Etihkka reflekšuvdnakoarttat/Etiske refleksjonskort (Nordsamisk/Norsk)
Neahttačujuhusat
Nasjonal faglig retningslinje om demens