Nyheter
Markerte samarbeid om informasjonsfilm om demens
Temakvelden Demens og samspill ble arrangert på Arran Lulesamisk senter for å sette søkelys på betydningen av kultur og språk i kommunikasjon og…
Ressursgruppe setter viktige saker for samiske pasienter på agendaen
Samisk språk- og kulturforståelse og likeverdige helsetjenester for samiske pasienter er noen av de viktige temaene som tas opp i en egen…
Nytt intervju i Årringer-serien: Som gutt var Nils Anders (79) mer redd folk enn dyr
En umerket kalv som han fikk ved fødselen, staket ut kurs for Nils Anders Nilsen Eiras liv. Årringer-intervjuet med den nå pensjonerte reineieren…
Gïele jïh kulturelle maadtoe joekoen vihkeles båehtjierdimmesne demenseste. Dan åvteste bïevnesh jïh dïrregh saemien gïeline tjöönghkebe daejtie sæjrojde.
Prosjekte Aldring og helse, laavenjostosne jeatjah vierhtieinstaansigujmie, bïevnesh jïh dïrregh evtedeminie jïh sjïehtedeminie mah leah stuvreme almetji vööste mej saemien gïele- jïh kultuvremaadtoe. Healsoedirektoraate lea barkoem dåårjeme jïh akte bielie Demensesoejkesjistie 2020.
Bïeljelh maaje materijellen bïjre mah leah evtiesovveme desnie gusnie datne barkh, jïh maam datne sïjhth mubpiejgujmie juekedh daennie nedtesæjrosne. Mijjieh veeljeme nöörjen teekstem meatan vaeltedh, guktie almetjh mah eah saemien soptsesth aelhkebelaakan maehtieh bïevnesi bïjre bievnedh jïh dejtie guhkiebasse åehpiedehtedh.
Demense jïh ektiespïele
Filme bïevnesh ovmessie demenseskïemtjelassi bïjre vadta jïh man vihkele kultuvre jïh gïele lea gaskesadtemisnie jïh ektiespïelesne almetjinie mij demensem åtna. Tjoevkese bïejesåvva saemien kultuvreperspektijvese gihtjehtimmiej tjïrrh jïh boelhki tjïrrh sjïehteladteme darjomi bïjre. Lissine almetjidie demensine jïh dej lïhke fuelhkie barkijh healsoe- jïh hoksedïenesjisnie sijhtieh nåhtoem filmeste utnedh, goh dïrrege dej bïevnesebarkosne demense almetjidie jïh dej lïhke fualhkan. Nasjonalt senter for aldring og helse lea bïevnesefilmem dorjeme, stillemen mietie Healsoedirektoraatese, goh bielie Demensesoejkesjistie 2020 jïh Demensesoejkesjistie 2025.
Teekstadimmie: Åarjelsaemien
Teekstadimmie: Norsk
Ræhpasvoete demensen bïjre
Ræhpasvoete demensen bïjre – Bïevnesefilme demensen bïjre saemien gïele- jïh kultuvreperspektijvine. Filme bïevnesh vadta ovmessie demenseskïemtjelassi bïjre, kommunikasjovnen jïh ektiespïelen bïjre almetjinie mij demensen åtna, jïh bïevnesh reaktan bïjre healsoe- jïh hoksedïenesjidie.
Saemien aalkoealmetjh gosse demensem sovmehte
Juktie kognitijve biehtemem jïh demensem saemien aalkoealmetji luvnie salkehtidh, jïjtsh juvnehtimmieh leah dorjesovveme. Juktie krïevenasside dåastodh eensi salkehtimmien bïjre jïh hijven båehtjierdimmien/ dåarjoehtimmien bïjre dellie joekoen vihkeles healsoe- jïh hoksebarkijh daajroem utnieh kultuvren jïh fuelhkien viermien bïjre jïh guktie almetje healsoem, skïemtjelassem jïh båehtjierdimmiem guarkoe.
Akte tjarke juvnehtimmie Nasjonaale faageles njoelkedassine demensen bïjre, almetjh saemien kultuvremaadtojne jïh gosse demensem sovmehte, byöroeh salkehtimmiem sjïerehealsoedïenesjisnie åadtjodh gosse gïele, ööhpehtimmiedaltese jïh /jallh kultuvre lea akte heaptoe salkehtæmman aalkoehealsoedïenesjinie, jalhts tjïerteste saemien kultuvremaadtoe oktegh ij leah akte jïjtse krïevenasse juktie sjïerehealsoedïenesjisnie salkehtidh. Årrode tsåatskeles toelhkedïenesjh maehtieh daerpies årrodh.
Doh kognitijve goerehtallemedïrregh MMSE-NR3 jïh RUDAS mah leah meatan basaale salkehtimmesne demenseste leah jarkoestamme noerhtesaemien gïelese.
Vuartesjh skaalam/skaalah jïh teesth
Gïeh mannem vuejnieh? – Filme demensen bïjre
Filme unnebe maanide sjeahta mah tjidtjiem, aehtjiem jallh jeatjah fuelhkielïhtsegem demensine utnieh, jïh maahta bïevnesebarkosne åtnasovvedh. Filme akten nïejten bïjre mij tjidtjiem åtna demensine. Nïejte såemies dejstie åssjaldahkijste buakta mah maehtieh jijhtedh gosse akte dejstie eejhtegijstie faahketji jorkese bielelen maana guarkoe mannasinie. Filmesne altese murredskreeke, snjågloe ”Huske”, soelkehte jïh viehkehte jïh sutnjien demensen bïjre soptseste.
Filme lea noerhtesaemien, åarjelsaemien jïh julevsaemien gïeline jïh vuelieteekstine.
Bïevnesematerijelle
Daesnie bïevnesematerijelle saemien jïh nöörjen gïelesne, mij maahta sjyöhtehke dïrregh demensehoksesne jïh sïejhme healsoe- jïh hoksedïenesjisnie årrodh. Vedtieh mijjese maaje raerieh materijellen bïjre, maam sïjhtebe vuarjasjidh juekedh daennie sæjrosne.
Saemien skïemtjijh jïh dej lïhke fuelhkie
– Gaaltijh skraejrine jïh nåhtojne
Daan maabpan sïjse materijelle tjöönghkesovveme mah sån sijhtieh skraejrine jïh nåhtojne årrodh gaskesisnie saemien skïemtjijigujmie jïh dej lïhke fuelhkine. Materijelle sjiehteles nuhtjedh dovne voerese- jïh demensehoksesne jïh sïejhme healsoe- jïh hoksedïenesjinie. Aldring og helse lea materijellem sïjse tjöönghkeme stillemen mietie Healsoedirektoraateste, laavenjostosne jarngine Utviklingssenter for sykehjem og hjemmetjenester til den samiske befolkningen i Finnmark.
Juktie vielie materijellem dongkedh edtja dongkemegoerem nuhtjedh mij lea maabpan sisnie.
Teemagærjetjh
Temahefte – Helse- og omsorgstjenester til samiske eldre (Norsk)
Teema-aarhke demensen bïjre
Prosjekte Aldring og helse ovmessie teema-aarhkh dorje sjyöhtehke bïevnesigujmie demensen bïjre. Ulmiedåehkieh daejtie bïevnesidie leah almetjh demensine, lïhke fuelhkie, healsoebarkijh jïh jeatjah iedtielahtjh. Vuartesjh doh ovmessie teema-aarhkh daesnie:
Govlesadteme jïih ektesne årrodh
Tryjjesvoeteteknologeles dalhketjh almetjidie demensine
Sjïehteladteme byjreskh almetjidie demensine
Åelielatjkoe – Legalluhpiedimmie – Åvteseluhpiedimmie
Darjomegærjah
Måjhtah goh, guvviebaakoegærja vuesehte sïejhme daeverh spidtjeburrien, mearoe- jïh jaevriegöölijen jïelemistie, jïh aaj båatsoeburrien byjreskistie. Voeresalmetjh åadtjoeh gïehtjedidh guvvieh mah leah åehpies jallh aaj mujhtehtieh voereskodtjen jïjtse vaaseme jaepide. Guvviem naan åehpies dirregistie maahta jealadehtedh deahpadimmiem mij joe lea åajaldehteme, jïh vaejtie aaj baakoeh mah leah dabranamme almetjen vuerkesne. Gærja noerhtesaemien, åarjelsaemien jïh julevsaemien gïelesne.
Nordsamisk: https://ovttas.no/nb/girji_muittatgo-husker-du
Sørsamisk: https://ovttas.no/nb/girji_majhtah-goh-husker-du
Lulesamisk: https://ovttas.no/nb/girji_mujta-gus-husker-du
Reektehtsh
Demeansaplána 2020 (Nordsamisk)
Personer med nedsatt funksjonsevne og samisk bakgrunn – politiske anbefalinger (Svensk)
Filmh
Demense jïh ektiespïele – Teekstadimmie: Åarjelsaemien
Demense jïh ektiespïele – Teekstadimmie: Norsk
Ræhpasvoete demensen bïjre – Bïevnesefilme demensen bïjre saemien gïele- jïh kultuvreperspektijvine
Gïeh mannem vuejnieh? – Filme demensen bïjre
Jeatjah bæjhkoehtimmieh
Kulturtilpasset åndelig omsorg ved livets slutt (Nordsamisk/Norsk)
Mátkeloahpa ovddasmoraš/Omsorg ved livets slutt (Nordsamisk/Norsk)
Etihkka reflekšuvdnakoarttat/Etiske refleksjonskort (Nordsamisk/Norsk)
Nedtetjaalesijjieh
Nasjonal faglig retningslinje om demens