Julevsámegiellaj (Lulesamisk) - Nasjonal kompetansetjeneste for aldring og helse

Aktuelt

Bildet illustrerer temaet Urfolk og demens. Foto: Martin Lundsvoll

Informasjonsfilm om demens ut i Norden

I samarbeid med Nordens velferdssenter relanseres nå Aldring og helses film Åpenhet om demens fra et samisk perspektiv i redigert svensk og finsk…

Lihkku beivviin! Vuorbbe biejvijn! Læhkoeh biejjine!

6. februar er samenes nasjonaldag. Gratulerer så mye med dagen!

Med samisk språk og kultur på agendaen

I slutten av september ble den sørsamiske høstfestivalen Tjaktjen Tjåanghkoe arrangert for sjette gang på Snåsa med søkelys på sørsamisk…

Giella ja kultuvralasj duogásj merkaj ålov gå demensav giehtadallá. Danen tjoahkkip diedojt ja vædtsagijt sámegielajda dájn bielijn.

Aldring og helse barggá, aktan ietjá ressurssaásadusáj, diedoj ja vædtsagij hiebadimen mij guosská ulmutjijda sáme giella- ja kulturduogátjijn. Barggo la doarjodum Varresvuodadirektoráhtas ja la oassen Demænssapládna 2020:s.

Jus diedá viehkkenævojt ma li åvddånahtedum dåppe gånnå dån barga, ja bierriji iehtjádijda dán næhttabiele baktu juogeduvvat, de galga ber diededit. Válljim lip dárogiela tevstav aj fáron válldet, navti váj ulmutja gudi ælla sámegielaga bessi diededit ja diedojt iehtjádijda juogadit.

Davvisámegiella (Nordsamisk) Åarjelsaemien (Sørsamisk) Norsk

Rabásvuohta demensa birra – Diehtojuohkemfilmma demensa birra sámegielajn ja kultuvrajn tjalmostahteduvvam. Filmma vaddá diedojt iesjgeŋga demensskihpudagáj birra, guládallama ja aktijvuoda birra sujna gænna l demænssa ja diedo varresvuohta- ja huksodievnastusáj riektáj birra.

Gå jáhkká sámen la demænssa

Gå galggá sámij kognitijva vájvij ja demensav guoradallat de li sierra ráde dagáduvvam. Váj sámijt álggoálmmugin dågålasj láhkáj guoradallá ja buoragit giehtadallá/tjuovvol de la ájnas jut varresvuodabargge dåbddi sáme kultuvrav, familja værmástagáv, ulmutja ietjas dádjadusáv varresvuodas, skihpudagás ja giehtadallamis.

Nasjonála fágalasj njuolgadusájn tjielggasit rádádaláduvvá jut ulmutja sáme kulturduogátjijn gejt jáhkká li demensas skihppámin bierriji guoradaláduvvat varresvuodatjiehppedievnastusán gå giella, åhpadusdásse ja/jali kultuvrra la hásstalussan vuodovarresvuodadievnastusán, vájku dættoduvvá sáme kulturduogásj iesj aktu ij la gájbbádussan varresvuodatjiehppedievnastusán giehtadaláduvvat. Gáhtti val jus la dárbbo dålkkumdievnastusájs.

Kognitijva kárttimvædtsaga MMSE-NR3 ja RUDAS ma li oassen demensa vuodoguoradallamis li nuorttasámegiellaj jårggåluvvam.

Gehtja skálá(jt) ja tevstajt

Guoradallam – Flyer

Gut muv vuojnná? – Filmma demensa birra mánájda

Filmma la unnep mánájda gænna l ieddne, áhttje jali nágin ietjes familjan gænna l demænssa ja máhttá diehtojuohkembargon aneduvvat. Filmma la muhtem næjtso birra gen ieddne la demensav oadtjum. Næjttso subtsas nágin ájádusáj birra ma soajtti ihtet gå akta æjgádijs hæhkkat rievddá ja mánná ij rat dádjada manen. Filman suv kosejudos, idjaskunjok «Huske» suv jaskat ja viehket ja sunji demensa birra subtsas.

Filmma gávnnu nuortta-, oarjjel- ja julevsámegiellaj ja tevstajn.

Diehtojuohkemvædtsaga

Dáppe gávna diehtojuohkemvædtsagijt sámegiellaj ja dárogiellaj, ma hiehpi demensasujton ja varresvuohta- ja huksodievnastusán åbbålattjat. Jus dujna li ietjá oajvvadusá de diededa midjij, de soajttá dán bælláj biedjap.

Sáme pasienta ja sijáj lagámusá
– Gáldo ávkken ma arvusmahtti

Dán máhpan lip tjoahkkim nævojt majt sávvap ávkken båhti ja arvusmahtti gå sáme pasientajt ja sijáj lagámusájt iejvvi. Nævo hiehpi sihke vuorrasij- ja demænssahuvson ja varresvuoda- ja huvsodievnastusájn åbbålattjat. Aldring og helse la nævojt tjoahkkim Varresvuodadirektoráhta diŋŋguma milta, aktisasjbarggon Skihppijsijdaj ja sijddadievnastusáj åvddånahttemguovdásj Finnmárko sáme álmmuga gáktuj siegen.

Jus sidá ienep nævojt diŋŋgut de aná diŋŋgumsjiemáv mij máhpan gávnnu.

Tiebmágirjátja

Temahefte – Helse- og omsorgstjenester til samiske eldre (Norsk)

Tiebmá-árkka demensa birra

Aldring og helse dahki iesjgeŋga tiebmá-árkajt guoskavasj diedoj demensa birra. Diehtojuohkema ulmmejuohkusa li ulmutja demensajn, lagámusá, varresvuodabargge ja ietjá berustiddje. Gehtja muhtem tiebmá-árkajt dáppe:

Demensa birra

Guládallam ja sæbrástallam

Álkkádusteknologijjalasj tjoavddusa ulmutjijda gejn la demænssa

Hiebadum birrasa ulmutjijda demensajn

Riektá ja dievnastusá

Oahttse – Legalfábmodus – Boahtteájggefábmodus

Liehket lagámussan

Doajmmagirje

Mearragáttis duoddarii – sámi borramuš institušuvnnas/Fra kyst til vidde – samisk mat på institusjon, aktan bagádus gåktu sáme biebmojt málestit (Grønmo, K. & Grønmo, E. 2004).

Sáme biebbmo vuorrasijda/Samisk mat for eldre, bagádus dålusj sáme biebmoj vuorrasijda ja sierraláhkáj sidjij gænna l demænssa ja sijá lagámusájda (Karlsen, I. 2011).

Mujtá gus, gåvvåbáhkogirjje gåvvi sijddalaháj, merra- ja jávrreguollárij viessomvidjurijt ja ællosujtojt. Vuorrasap låhkke máhtti vássám ájgijt vas vásedit gåvåj ja moallánagáj baktu girjen. Gåvå li hiebalgisá mujttádahtátjit vadjáluvvam vásádusájt ja márjju mujttádahtti vadjáluvvum bágojt ja moallánagájt. Girjje gávnnu nuortta-, oarjjel- ja julevsámegiellaj.

Nordsamisk: https://ovttas.no/nb/girji_muittatgo-husker-du
Sørsamisk: https://ovttas.no/nb/girji_majhtah-goh-husker-du
Lulesamisk: https://ovttas.no/nb/girji_mujta-gus-husker-du